در این مقاله به بررسی جواب فعالیت صفحه 27 و 28 زیست یازدهم می‌پردازیم. این نوشه تنها یکی از جواب فعالیت های فصل دوم زیست یازدهم است.
مواد و وسایل لازم: چشم سالم گاو به‌همراه ماهیچه‌های آن، وسایل تشریح، دستکش برای هر گروه. برای آماده کردن چشم از دبیر خود راهنمایی بخواهید.
۱- بررسی ویژگی‌های ظاهری چشم گاو: برای تشخیص بالا و پایین چشم، فاصله‌ی عصب بینایی تا قرنیه را در نظر بگیرید. سطحی از کره چشم که در آن فاصله‌ی عصب تا روی قرنیه بیشتر است، سطح بالایی چشم و سطح دیگر، سطح پایینی آن است (شکل ۱). برای تشخیص چپ یا راست بودن چشم، آن را طوری در دست بگیرید که سطح بالایی آن رو به بالا باشد، قرنیه به شکل تخم‌مرغ دیده می‌شود و بخش پهن‌تر آن به سمت بینی و بخش باریک‌تر آن به سمت گوش قرار دارد (شکل ۲). راه دیگر، بررسی عصب بینایی است. این عصب پس از خروج از چشم به سمت مخالف خم می‌شود.
در ادامه، بافت‌های چربی بین ماهیچه‌ها و کره چشم را جدا و ماهیچه‌های آن را مشاهده کنید. برای مشاهده‌ی دقیق ماهیچه‌ها از مولاژ چشم استفاده کنید.
۲- تشریح: ماهیچه‌ها را با قیچی از کره چشم جدا کنید. چشم را روی ظرف تشریح قرار دهید و با چاقوی جراحی، صلبیه را در فاصله‌ی یک سانتی‌متری از قرنیه سوراخ کنید و با قیچی دورتادور قرنیه را در این فاصله برش دهید. دقت کنید قیچی را خیلی درون کره چشم فرو نبرید تا زجاجیه آسیب نبیند (شکل ۳). پس از برش می‌توانید سه لایه‌ی چشم و بخش‌های تشکیل‌دهنده‌ی آن‌ها و نقطه‌ی کور را ببینید. لایه‌ی شبکیه بسیار نازک است، دقت کنید هنگام کار جمع نشود. به طرز قرار گرفتن عدسی توجه کنید. در کنار عدسی، جسم مژگانی و تارهای آویزی که عدسی را احاطه کرده‌اند، دیده می‌شوند. عدسی را به آرامی خارج کنید. مایع زلالیه و زجاجیه ژله‌ای را مشاهده کنید. در این حالت، زلالیه به‌طور کامل شفاف نیست؛ زیرا مقداری از دانه‌های سیاه ملانین از بخش‌های دیگر چشم در آن رها شده‌اند.
جسم مژگانی به شکل حلقه‌ای دور محل استقرار عدسی قرار دارد. درون این حلقه، عنبیه قرار دارد که نازک‌تر و شامل ماهیچه‌های صاف حلقوی (تنگ‌کننده‌ی مردمک) و شعاعی (گشادکننده‌ی مردمک) است. سوراخ وسط عنبیه همان مردمک است. جسم مژگانی و عنبیه به اسانی جدا می‌شوند و قرنیه شفاف و برآمده دیده می‌شود.
پس از انجام تشریح و با استفاده از مشاهده‌های خود، به این پرسش‌ها پاسخ دهید.
الف) ویژگی‌های هر یک از سه لایه چشم و بخش‌های تشکیل‌دهنده‌ی آن‌ها را بیان کنید.
ب) زجاجیه و زلالیه را با یکدیگر مقایسه کنید.
الف:
| لایه‌های چشم | ویژگی | اجزا |
| شبکیه (لایه‌ی داخلی) | پرده‌ای عصبی لطیف و حساس، دارای سلول‌های گیرنده‌ی نوری | سلول‌های استوانه‌ای و مخروطی، نورون‌ها و عصب بینایی |
| مشیمیه (لایه‌ی میانی) | لایه‌ای نازک و لطیف، رنگدانه‌دار و پر از مویرگ‌های خونی و عهده‌دار وظیفه‌ی تغذیه‌ی چشم به وسیله‌ی رگ‌ها | عنبیه، مردمک، اجسام مژگانی |
| صلبیه (لایه‌ی خارجی) | پرده‌ای سفید، محکم و ظریف، از جنس بافت پیوندی و عهده‌دار وظیفه‌ی حفاظت از کره چشم | قرنیه |
ب) زلالیه مایعی رقیق است که جلوی عدسی را پر می‌کند و در هنگام تشریح دانه‌های رنگی از بخش‌های دیگر چشم در آن دیده می‌شوند و کاملا شفاف نیست. زجاجیه نیز حجم و مقدار بیشتری دارد و با حالتی غلیظ، کاملا شفاف و ژله‌ای، فضای کروی چشم را پر می‌کند.
| زلالیه | زجاجیه |
| مایعی شفاف است | ماده‌ای ژله‌ای و تیره است و ترکیبی مشابه مایع نخاعی و سرم دارد و پس از مرگ به‌دلیل آلودگی‌های خون، باکتری‌ها و اتولیز جسد نسبتا مصون است |
| بین قرنیه و عدسی چشم قرار دارد | ۹۰ درصد حجم چشم را تشکیل می‌دهد |
| فضای جلوی عدسی را پر می‌کند | فضای پشت عدسی چشم را پر می‌کند |
| از مویرگ‌ها ترشح می‌شود | نوسط برخی از سلول‌های شبکیه تولید می‌شود |
| وظیفه‌ی تامین مواد غذایی و اکسیژن برای عدسی و قرنیه را برعهده دارد | لایه‌ی نازک شبکیه را بر روی مشیمیه فشار می‌دهد و آن را در جای خود ثابت می‌کند |
| مواد دفعی را جمع‌آوری و از طریق خون خارج می‌کند | با جذب بخشی از پرتوهای فرابنفش از شبکیه محافظت می‌کند |
| گرانروی بسیار کم دارد و به‌طور مداوم (حدودا هر سه ساعت) تصفیه و تجدید می‌شود | مایع زجاجیه به‌خاطر سهولت نمونه‌گیری بدون نیاز به کالبدگشایی، مورد توجه در پزشکی قانونی قرار گرفته است |
| همراه با زجاجیه فشار داخلی چشم را ثابت نگه می‌دارد | همراه با زلالیه فشار درون چشم را ثابت نگه می‌دارد |
| شکل کروی چشم را حفظ می‌کند | به حفظ شکل کروی چشم کمک می‌کند |
| حدود ۹۹.۶ درصد آن از آب تشکیل شده است | ۹۵ درصد ترکیب آن آب است |
| حاوی ویتامین سی، گلوکز، اسید لاکتیک، سدیم و کلر است | شامل انواع نمک‌ها و گلوکز است |
| مقادیر کمی از پروتئین و اسید آمینه دارد | ضریب شکست آن ۱.۳۴ است |
از فعالیت خود گزارش تهیه کنید و به معلم ارائه دهید.
من رضا عسگری هستم، مدرس زیست‌شناسی کنکور و امتحان نهایی با بیش از یک دهه تجربه تدریس. از سال ۱۳۹۲ هم‌زمان با ورود به دانشگاه علوم پزشکی گرگان تدریس را شروع کردم و سابقه آموزش در شهرهای مختلفی مانند شیراز، یزد، بوشهر، سمنان و تهران را در کارنامه خود دارم. استفاده از آموزش‌های تصویری و انیمیشنی که مبتنی بر درک مفهومی و تجسمی است، بسیاری از دانش‌آموزان من را به رتبه‌های برتر کنکور رسانده است. در لینک پایین درباره من بیشتر بخوانید:
